Obowiązki związane ze statusem Organizacji Pożytku Publicznego
Organizacja pożytku publicznego ma obowiązek sporządzenia i ogłoszenia sprawozdania z działalności. Roczne sprawozdanie z działalności organizacji składa się ze sprawozdania merytorycznego i ze sprawozdania finansowego.
Oprócz tego organizacje pożytku publicznego podlegają specjalnemu nadzorowi właściwego ministra. Zgodnie z art. 28 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nad działalnością organizacji pożytku publicznego w zakresie korzystania z uprawnień wynikających z ustawy o działalności pożytku publicznego nadzór sprawuje minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego (obecnie - Minister Pracy i Polityki Społecznej)
Przywileje Organizacji Pożytku Publicznego
Przywileje organizacji pożytku publicznego mają zastosowanie w części dotyczącej prowadzonej przez nie działalności pożytku publicznego, co oznacza że nie dotyczą one prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Wymaga tez podkreślenia, że kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne i jednostki organizacyjne korzystają, z innego tytułu, z większości uprawnień przewidzianych dla organizacji pożytku publicznego.
1. Przywileje prawno-podatkowe
W art. 24 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie ustawodawca stworzył organizacjom pożytku publicznego możliwość skorzystania z szeregu uprawnień podatkowych. Jednym z ważniejszych jest zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych. Zgodnie z art. 27 d ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) dotyczy to dochodów przeznaczonych na cele statutowe - z wyłączeniem działalności gospodarczej oraz co jest rozwiązaniem nowym, stosownie do treści art. 17 ust. 1e tej ustawy - przeznaczanych na nabycie obligacji Skarbu Państwa lub bonów skarbowych oraz obligacji wyemitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, a także przeznaczonych na nabycie innych papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu oraz na nabycie jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Ponadto organizacji pożytku publicznego są na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 84 ze zm.) całkowicie zwolnione od podatku od nieruchomości w części zajętej na prowadzenie nieodpłatnej statutowej działalności pożytku publicznego. Natomiast wysokość stawek podatku od nieruchomości, na nieruchomości zajęte przez organizacje pożytku publicznego na prowadzenie odpłatnej działalności statutowej, nie może być wyższa niż 0,31 zł od 1 m2 powierzchni - w przypadku gruntów i 5, 82 zł od 1 m2 powierzchni użytkowej - w przypadku budynków lub ich części (art. 5 ust. 1 pkt 1c i 2e tej ustawy).
Organizacje pożytku publicznego, jeżeli składają podania, występują z wnioskiem o dokonanie czynności urzędowej lub z wnioskiem o wydanie zaświadczenia lub zezwolenia, bądź wystawiają dokumenty - zwolnione są również od opłaty skarbowej - zwolnienie to dotyczy czynności związanych wyłącznie z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego (art. 8 pkt 4 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. Nr 86, poz. 960 ze zm.)). Ponadto są one, na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.), zwolnione z opłat sądowych (w tym więc opłat z tytułu wpisów w Krajowym Rejestrze Sądowym). Zwolnienie to nie obejmuje jednak spraw związanych z prowadzoną przez organizacje działalnością gospodarczą. Podobnie od podatku od czynności cywilnoprawnych zwolnione są organizacje pożytku publicznego, ale tylko wtedy gdy dokonana czynność cywilnoprawna dotyczy nieodpłatnej działalności pożytku publicznego (art. 8 pkt 2a ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. Nr 86, poz. 959 ze zm.).
2. Prawo użytkowania nieruchomości
Organizacje pożytku publicznego mogą nabywać prawo użytkowania nieruchomości należących do Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego na preferencyjnych zasadach. Oznacza to, że minister właściwy do spraw Skarbu Państwa może dokonać darowizny nieruchomości z zasobu Skarbu Państwa na rzecz organizacji pożytku publicznego. W przypadku zaś niewykorzystania nieruchomości na cel określony w umowie, a także w razie utraty przez organizację statusu organizacji pożytku publicznego - nastąpi odwołanie darowizny. Ponadto właściwy organ za zgodą odpowiednio wojewody albo rady lub sejmiku, może udzielić bonifikaty od ceny ustalonej zgodnie z art. 67 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.), organizacjom pożytku publicznego - jeżeli nieruchomość będzie wykorzystywana na cel prowadzonej przez nie działalności pożytku publicznego.
Należy jednakże pamiętać, że z chwilą utraty przez organizację statusu organizacji pożytku publicznego użytkowanie wygasa, zaś umowa najmu lub dzierżawy może zostać wypowiedziana bez zachowania terminów.
3. 1% (obecnie 1,5%)
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadziła niezmiernie ważną dla organizacji pożytku publicznego możliwość przekazywania 1% podatku dochodowego przez osoby fizyczne na ich rzecz. Podatnik od dnia 1 stycznia 2004 r., a w praktyce od momentu powstanie pierwszej organizacji pożytku publicznego może wpłacić określoną kwotę na konto organizacji w okresie pomiędzy pierwszym dniem roku następującego po roku, za które dokonywane jest rozliczenie podatkowe a ostatnim dniem złożenia zeznania podatkowego (najpóźniej - 30 kwietnia) oraz wskazać ten fakt w formularzu PIT. Od 1 stycznia 2023 r. na skutek nowelizacji związanej z wprowadzeniem pakietu zmian tzw. Polskiego Ładu wskazana wartość zostaje podwyższona do 1,5%. Wyższa wartość podatku przekazywana na rzecz organizacji pożytku publicznego znajdzie zastosowanie już do rozliczeń dokonywanych w 2023 r.
4. Pozostałe uprawnienia
Zgodnie z art. 189 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 205 ze zm.) poborowi będą mogli odbywać służbę zastępczą w organizacjach pożytku publicznego, z wyjątkiem prowadzonej przez te organizacje działalności gospodarczej. Oznacza to, że poborowi, będą mogli odpracowywać wojsko we wszystkich organizacjach pożytku publicznego, bez względu na to czy są to stowarzyszenia, czy fundacje, wyłącznie jednak w ramach działalności statutowej tych organizacji.
Ponadto organizacje pożytku publicznego będą miały prawo, a publiczne radio i telewizja obowiązek umożliwienia organizacjom nieodpłatnego informowania o prowadzonej przez nie działalności nieodpłatnej (art. 23a ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2001 r. Nr 101, poz. 1114 ze zm.). Zasady dostępu organizacji do mediów publicznych - o ile Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji uzna to za zasadne - zostaną określone w rozporządzeniu.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnianiu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz. 1143) organizacje pożytku publicznego są jednym z podmiotów uprawnionych do tworzenia centrów integracji społecznej.
Mówiąc o uprawnieniach organizacji pożytku publicznego należy pamiętać, że mogą one na takich samych zasadach, jak organizacje pozarządowe i pozostałe podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego - nie posiadające tego statusu, korzystać ze świadczeń wolontariuszy i otrzymywać dotacje na zlecone zadanie publiczne.
Utrata statusu Organizacji Pożytku Publicznego
Zgodnie z art. 22 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz art. 49a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym organizacje pozarządowe oraz pozostałe podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego, tracą status organizacji pożytku publicznego z chwilą wykreślenia z urzędu lub na wniosek. Należy podkreślić, że wykreślenia to nie oznacza, że dana organizacja, bądź podmiot nie może funkcjonować na właściwych im zasadach np. jako fundacja czy stowarzyszenie (nie posiadające statusu organizacji pożytku publicznego oczywiście), odpowiednio do podstawy prawnej tego funkcjonowania.
Zgodnie z art. 33 ust. 2 i 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w przypadku nie usunięcia przez organizację pożytku publicznego uchybień stwierdzonych podczas kontroli minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego posiada uprawnienie do wystąpienia do sądu rejestrowego z wnioskiem o pozbawienia takiej organizacji statusu organizacji pożytku publicznego.
W przypadku utraty przez organizację lub właściwy podmiot statusu organizacji pożytku publicznego, ciąży na nich obowiązek wykorzystania na własną działalność pożytku publicznego, w terminie 6 miesięcy, środki pochodzące ze zbiórek publicznych, zebrane w okresie posiadania statusu organizacji pożytku publicznego. Niewykorzystane zaś środki muszą zostać przekazane na rzecz, prowadzącej działalność statutową w tym samym lub zbliżonym zakresie, organizacji pożytku publicznego wskazanej przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.
Jednocześnie należy podkreślić, że organizacja, która nie chce dłużej być organizacją pożytku publicznego może również sama wystąpić z wnioskiem o wykreślnie z rejestru.
